.jpg)
Miniatury prozatorskie:
Piotr Barański
Węglarka
Mało węgla, duże wydobycie. To oferowała. Mało węgla, bo rysowała kilkoma pałeczkami i sztabkami, a ich ślady były mniejszością na tle bieli arkusza. Duże wydobycie, bo rysując twarz, wydobywała z niej wiele; pierwiastki, minerały z głębin wnętrza.
Pracowała na starówce. Raz, gdy ktoś mijał jej stoisko i zobaczył ją przed sztalugą, powiedział: a tu jakaś malarka... Śmiejąc się życzliwie, odpowiedziała: raczej węglarka. Jak zazwyczaj w przypadku takich stoisk, można tam było obejrzeć liczne prace artystki, głównie portrety - osób znanych i nieznanych - rysowane na żywo lub na podstawie fotografii. Zajmowała się tym od kilkudziesięciu lat, w różnych miastach i z różnym powodzeniem. Wśród rysunków był jej autoportret, jedyny obrazek nie na sprzedaż, co podkreślała.
W którejś z naszych rozmów powiedziała: panie Adamie, staram się lepiej władać arkuszem niż węglem, żeby w moich pracach była dobra biel, żeby ona dominowała. Ciągle uczę się, jak i gdzie zostawiać puste miejsca na papierze. Zapytałem od czego zaczyna tworzenie portretu. – Od spojrzenia w dal przy patrzeniu w oczy. Dopiero gdzieś tam jest twarz.
Zachorowała i zaczęła przypominać cienie ze swoich rysunków. Biel z wnętrza świetnie przebijała się przez to. Dobrze pamiętam dzień, w którym zobaczyłem kilka osób znanych mi wcześniej z jej obrazków. I ich ubrania w kolorze węgla. I ten autoportret tam, gdzie przeważnie umieszcza się zdjęcie.
Piotr Barański
Poduszki
Trwała budowa muru z worków pełnych piasku. Z pewnej odległości przypominały mi białe poduszki. Miały w końcu podziałać nasennie – uśpić niebezpieczeństwo, uśpić koszmar powodzi.
Wielu z naszej miejscowości pomagało służbom w tym umacnianiu brzegu. – Łukasz, podawaj tamtemu żołnierzowi – powiedział do mnie wójt, sam również noszący worki z piaskiem. Piekarz Antoni stwierdził, że są lżejsze od wypełnionych mąką w jego zakładzie. Prowadził znajdującą się w pobliżu rzeki piekarnię. Niski budynek z szyldem „Piekarnia Nad Rzeką” miał właśnie zagrożoną istotę swojej nazwy. Mógł przestać górować nad wodą.
Słowo „pod” brzmiało w tym czasie jakoś drażniąco, nawet wypowiadane w zupełnie zwyczajnych kontekstach. Oczywistym pytaniem było przecież: co znajdzie się pod wodą, jeśli dojdzie do przerwania umocnień. Słowo „pod” przywoływało to pytanie. Każda powódź od razu wiąże się z tym słowem i jest z nim zawsze do końca.
Telewizje pokazywały m. in. duże i małe miasta, w których powstały karykatury pejzażu weneckiego – ulice zamienione w brudne kanały wodne, bloki z wielkiej płyty wystające z mętnych rozlewisk, bliskie sytuacji zalania mosty westchnień sztabów kryzysowych. Częste były obrazy powodzi spowodowanych utratą kogoś albo dobytku – sceny powodzi na twarzach.
W nocy, kiedy fala miała do nas dotrzeć, znajdowaliśmy się na wysokich piętrach naszych domów, byliśmy przygotowani do ewentualnej ewakuacji. Wielu albo wcale się nie położyło, albo co chwilę wstawało z łóżek lub dmuchanych materaców. Susza snów panowała na poduszkach.
Piotr Barański
Stado białych kruków
Przysiadało na długie godziny na trawniku w centrum miasta, obok chodnika, którym przez większość dnia chodzi tłum. Białobrody handlarz układał je na ceracie. Liczyło tylko ok. trzydziestu egzemplarzy, ale ze względu na unikatowość każdego z nich można chyba mówić o stadzie, nie stadku. W bezruchu i ciszy miało zdobywać pożywienie. Dla swojego hodowcy.
Pan Henryk, uliczny siwy handlarz sprzedawał białe kruki – głównie niespotykane w sklepach książki i winyle, nieraz z oryginalnymi podpisami pisarzy czy muzyków. Próbował w ten sposób choć trochę wzbić swoją mało skrzydlatą, niską emeryturę.
Kupiłem u niego kilka okazów. Zawsze przy pytaniu o cenę mówił: no wie pan, perełka… Faktycznie, ewentualne negocjacje nad białym krukiem brzmiałyby jak zwykłe, puste krakanie.
Nieraz długo czekał na zainteresowanie swoją kolekcją, na najkrótszy lot członka stada – od trawnika do wzroku przechodnia, raczącego kartkować książkę albo obracać okładkę płyty. Jeszcze dłużej na lot między stacjami: trawnik – kolekcja klienta. Raz poradziłem mu, by nieco wyróżnił swoje stoisko, bo dopiero z bliska widać, czym w ogóle handluje. – Panie Marku, ale co ja tu mogę postawić? – Mam pewien pomysł, chyba coś przyniosę.
Znałem kogoś, kto robi rekwizyty teatralne. Pomyślałem o przygotowaniu białego pióra o wysokości ok. jednego metra. Z obu stron umieszczony został napis „Białe kruki”. Wkrótce było gotowe. Pan Henryk oniemiał. Wbiliśmy to w ziemię przy jego ulicznym kramiku.
W naszej ostatniej rozmowie powiedział: no, jest poprawa, bardzo jestem wdzięczny. I chciał nawet dać mi za darmo coś białopiórego.
Niedługo potem wprowadzono całkowity zakaz handlu na tym obszarze i nie wiem, gdzie teraz sprzedaje Pan Henryk. Trawa po jego stoisku przetarła się w kilku miejscach, a ja mam wrażenie, że ziemia ma specyficzny kolor w tych przetarciach.
Jakby kruczej bieli.
Piotr Barański
Szklarze
Szyba, którą mróz wstawił nocą w ramę stawu została wybita bez kamienia. Bez rzutu czymkolwiek. Temperatura, wchodząc rano po stopniach, musiała to sprawić. Zobaczyłem w tym parku zgarbioną kobietę z naszej ulicy. Mijała pokruszone szkło stawu, pchała wózek z chrustem.
Mieszkała w najmniejszym domu w dzielnicy, w starej prawie-ruderze na zarośniętej działce. Czasem, gdy budynek kulił się za zielskiem, nie było wiadomo, czy kobieta musi otwierać w nim okna, czy przewiew dają jej same szyby, może już niepełne. Zwykle po burzach i wichurach ktoś z sąsiadów pytał ją, czy nie potrzebuje przypadkiem wizyty szklarza. Parę razy go tam sprowadzaliśmy. Odpłatnie wyręczał wiatr w naprawieniu szkody – wiatr, o ile szyby nie pękały po prostu w szwach biedy.
Opłacaliśmy też kilku innych potrzebnych fachowców; musieli stawać się geriatrami dla różnych narządów tego domu. Szklarz był u niej również niedawno, tej zimy. Wypełnił ramę nową przezroczystością, a potem okna uszczelnił. Chrust, który pani Aga zabrała z parku służył być może do ogrzewania; przynosiliśmy jej drewno, ale przywoziła też suche gałęzie z różnych miejsc, chyba na wszelki wypadek. Kit w oknach miał przecież być strażą graniczną, zatrzymującą ciepło na przejściu, a chłód za szlabanem.
Karol, zostawiamy przy furtce, widziałem, jak pojechała – mówił do mnie sąsiad, nazywając pchanie wózka jazdą. Zawieszaliśmy na ogrodzeniu siatki z żywnością albo kładliśmy na chodniku. Pani Aga nie zawsze miała na „taczce” miejsce, by je zabrać. Przywoziła makulaturę, jakiś złom, puste butelki, żeby potem to dopchać do skupów. Nieraz musiała pewnie wyładować wózek i wrócić z nim spod domu po reklamówki. Nie we wszystkim pozwalała sobie pomóc.
Przed jej ogrodzeniem znajdowały się duże, niewidzialne, ale całkiem nieprzezroczyste szyby. Zimni szklarze, którzy je umieścili, chcieli nie zauważać tego domu. I chociaż stało się to w ich myślach, było obecne w tym miejscu. Przechodziliśmy przez to szkło, podchodząc do furtki i ono chyba się nie tłukło. Zbiłoby się, gdyby temperatura w ich wnętrzach zaczęła wchodzić po stopniach.
Piotr Barański
Tkanka śnieżna
Przed snem długo patrzyłem przez okno. Szyba transmitowała wyścig płatków śniegu, oświetlony latarniami. Było w nim zbyt gęsto od uczestników, by kibicować konkretnemu. – Krzyś, do łóżka. Położyłem się więc, ale chciałem spać jak najkrócej, szybko móc wrócić do tego obrazu.
Obudziłem się tuż po szóstej i zaraz odsunąłem zasłony. Było już po wyścigu, choć jeszcze kilka płatków docierało do mety. Na chodniku zobaczyłem ciąg śladów obuwia. Buty nie przebiły tkanki śnieżnej, nocą usypanego miastu nabłonka.
Te ślady to był zapis; fragment dziennika pisanego przez czyjeś stopy na mokrym, grubym arkuszu. Sprawozdanie z chodu, bez słów, pełne spacji i tropów. Po dwóch godzinach ulica wysyłała do okna widok sterty takich sprawozdań. Tropy nałożyły się na siebie i już nie można było ich podjąć, nawet tych, które były na wierzchu.
Potem płatki znowu tłumnie emigrowały z chmur, a ziemia przyjmowała w całości ten napływ. Około czternastej śnieg ponownie gotowy był służyć jako czysty notes dla stóp. Te szczególne pamiętnikarki odnotowują to, co robią, gdy tylko mają możliwość, nie dodając przy tym żadnego komentarza. Piszą dziennik w samym trakcie wydarzeń. Potrzebny im piasek, mokra ziemia albo właśnie śnieg, chyba że na innych powierzchniach korzystają z atramentu błota. A może notują bez przerwy, z każdym krokiem, lecz przeważnie niewidzialnie – i dają o tym czasem znać przez liść czy kamyk, leżące w danym miejscu, przeniesione na podeszwie i oznaczające w zapiskach po prostu ten fakt? I powstają dzienniki kroków, diariusze, których tylko śladowa ilość nam się ujawnia, po czym niknie.
Następnego dnia pojechaliśmy do rodziny na wieś. Parę zabudowań, kilka pól w pobliżu lasu. Tutaj pomieściło się jeszcze więcej śniegu niż w mieście. Wiele sprawozdań z chodu odcisnęły nóżki kur.
Po południu był kulig. Opatuleni kocem sunęliśmy leśną drogą na polanę. Sanie nie używały spacji w swoim dzienniku, a i tak spacji było mnóstwo między śladami płoz. Wysiedliśmy na polanie i szliśmy w stronę rozpalanego ogniska. Śnieg trzeszczał i chrzęścił tak jak tkanka chrzęstna.
Wieczorem opisałem ten czas szczegółowo na kartce, która później wyparowała, która miała nie topnieć.
Piotr Barański
Piotr Barański
Adres do kontaktu: piotr.baranski.kontakt@gmail.com
